Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo tồn mộc bản triều Nguyễn: Một bước tiến quan trọng trong di sản văn hóa

Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Nhà nghiên cứu Minh Đạo cho rằng việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc.

Ngày gần đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) đã tổ chức buổi họp báo quan trọng nhằm cung cấp thông tin về tình hình hoạt động của ngành trong 6 tháng đầu năm. Tại buổi họp báo, Chánh Văn phòng Bộ VHTTDL Cao Lê Tuấn Anh; Cục trưởng Cục Phát thanh truyền hình và Thông tin cơ sở Lê Quang Tự Do và Phó Cục trưởng Cục Báo chí Đặng Thị Phương Thảo đã có mặt để chủ trì và cung cấp thông tin chi tiết.

Theo thông tin được chia sẻ tại buổi họp báo, trong 6 tháng đầu năm, Bộ VHTTDL đã tích cực triển khai các nhiệm vụ trọng tâm, đóng góp quan trọng vào sự phát triển bền vững của đất nước. Bộ đã phát huy vai trò kiến tạo, dẫn dắt trong việc lan tỏa giá trị văn hóa, nâng cao thể lực, tinh thần toàn dân và thúc đẩy du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

Một trong những điểm nổi bật trong 6 tháng đầu năm là việc Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới. Bên cạnh đó, Bộ sưu tập tài liệu của nhạc sĩ Hoàng Vân cũng đã được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới. Đây là những thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao vị thế của văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

Về lĩnh vực du lịch, trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng lượng khách du lịch quốc tế đến Việt Nam ước đạt 10.664.608 lượt khách, tăng 20,7% so với cùng kỳ năm 2024. Khách du lịch nội địa ước đạt 77,5 triệu lượt. Tổng thu từ du lịch ước đạt 518 nghìn tỷ đồng. Bộ VHTTDL cũng đã triển khai Chương trình kích cầu phát triển du lịch năm 2025, tham dự các hội chợ du lịch quốc tế và phối hợp tổ chức các hoạt động trong khuôn khổ Năm Du lịch Quốc gia Huế 2025.

Trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, Bộ VHTTDL đã trình Chính phủ hồ sơ Nghị định về khuyến khích phát triển văn học. Bộ cũng đã hoàn thành hồ sơ lập đề nghị xây dựng Nghị định của Chính phủ quy định một số chế độ, chính sách đối với viên chức, người lao động chuyên môn trong các đơn vị sự nghiệp công lập lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn.

Về lĩnh vực báo chí và truyền thông, Bộ VHTTDL đã cấp mới và thu hồi hàng loạt giấy phép phát thanh, truyền hình. Bộ cũng đã chặn, gỡ bỏ hàng chục nghìn nội dung vi phạm trên Facebook, YouTube, TikTok, Apple và Google.

Trong thời gian tới, Bộ VHTTDL sẽ tập trung triển khai các chương trình, đề án sau khi được phê duyệt, bao gồm Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035; Đề án ‘Quốc tế hóa Văn hóa Việt Nam và Việt Nam hóa Văn hóa quốc tế’; Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Bộ cũng sẽ tiếp tục hướng dẫn các địa phương tổ chức Đại hội Thể dục thể thao các cấp, cấp tiến tới Đại hội Thể thao toàn quốc lần thứ X năm 2026.