Biến đổi khí hậu đang ngày càng gia tăng và đang trở thành mối đe dọa lớn đối với hệ thống thực phẩm toàn cầu. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, nắng nóng khắc nghiệt đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng nông nghiệp và gây ra sự tăng giá đột biến của các loại thực phẩm. Một nghiên cứu mới của tổ chức Barcelona Supercomputing Center cho thấy rằng biến đổi khí hậu không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng nông nghiệp mà còn dẫn đến sự gia tăng giá thực phẩm, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho nền kinh tế và đời sống người dân ở nhiều quốc gia.

Theo nghiên cứu trên, trong những năm gần đây, nhiều loại thực phẩm đã trải qua những đợt tăng giá chóng mặt chỉ trong thời gian ngắn do ảnh hưởng của thời tiết cực đoan. Ví dụ, giá dầu olive ở châu Âu đã tăng 50% trong năm qua do hạn hán kéo dài ở miền Nam Tây Ban Nha. Tại Ấn Độ, giá hành củ đã tăng 89% trong tháng 5/2024 do đợt nắng nóng khắc nghiệt. Tại Nhật Bản, giá gạo đã tăng 48% vào tháng 9/2024 sau đợt nắng nóng vào tháng 8. Ở hai bang California và Arizona của Mỹ, giá rau củ đã tăng 80% vào tháng 11/2022 do hạn hán.

Những biến động này không chỉ ảnh hưởng đến người tiêu dùng mà còn làm gia tăng áp lực lạm phát tại các nền kinh tế, đặc biệt là ở những nước có mức độ phụ thuộc lớn vào nhập khẩu thực phẩm. Theo chuyên gia Maximilian Kotz của Barcelona Supercomputing Center, trưởng nhóm tác giả của nghiên cứu trên, nhiều hiện tượng thời tiết bất lợi dẫn tới những đợt tăng giá thực phẩm này là “hoàn toàn chưa từng có tiền lệ từ góc độ lịch sử”. Nhiệt độ đã “vượt xa khỏi phạm vi mà chúng ta có thể kỳ vọng trong hình thái khí hậu ổn định không có các hành vi gây ô nhiễm của con người”, ông Kotz nhấn mạnh.

“Chúng ta biết rằng các hiện tượng thời tiết cực đoan đang trở nên dữ dội và thường xuyên hơn so với 30-40 năm trước. Chúng tôi dự báo xu hướng này sẽ tiếp tục chừng nào lượng khí thải nhà kính còn tiếp tục tăng”, ông Kotz cho biết. Nếu hệ thống thực phẩm toàn cầu “tiếp tục phản ứng theo cách mà chúng ta đã thấy gần đây, thì điều tương tự sẽ còn xảy ra với giá thực phẩm, thậm chí có thể theo những cách cực đoan hơn và khó lường hơn”, ông Kotz nhận định với tờ báo Financial Times.

Nghiên cứu kết luận rằng sự leo thang của giá thực phẩm có thể lan tỏa từ các khu vực riêng lẻ ra phạm vi toàn cầu thông qua thương mại. Ví dụ, giá chocolate đã tăng vọt ở Anh sau khi giá cacao tăng gấp ba lần do hạn hán và nắng nóng khắc nghiệt ở Ghana và Bờ Biển Ngà. https://www.ft.com/content/1c9664e8-fb2c-4f4a-9f6b-32a5c44f14da

Hoạt động đầu cơ thị trường và “chính sách sai lầm” thường cũng làm trầm trọng thêm tác động của việc tăng giá thực phẩm liên quan đến biến đổi khí hậu – theo chuyên gia Raj Patel thuộc Đại học Texas trong một cuộc trao đổi với Financial Times. Chẳng hạn, khi thời tiết nóng bức ở Nga gây ra các vụ cháy rừng khiến giá lúa mì tăng vọt vào năm 2010, Moscow đã áp đặt lệnh cấm vận xuất khẩu lúa mì, “đẩy giá lúa mì toàn cầu lên cao ngất ngưởng” – ông Patel lưu ý. Thực tế này góp phần gây ra các cuộc bạo loạn bánh mì ở những nơi xa xôi như Mozambique.

Đồng tác giả báo cáo trên, bà Anne Taylor, Giám đốc điều hành của tổ chức Food Foundation trụ sở tại Anh, cho rằng các quốc gia như Anh, vốn phụ thuộc nhiều vào hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt dễ bị tổn thương trước các cú sốc khí hậu ở nước ngoài.

Nghiên cứu cũng đặt ra một số câu hỏi cho các ngân hàng trung ương, khi giá thực phẩm tăng cao đe dọa nỗ lực kiểm soát lạm phát chung, nhất là ở các nền kinh tế mới nổi – nơi thực phẩm chiếm tỷ trọng lớn hơn trong rổ hàng hóa tiêu dùng. “Nhiệt độ cao bất thường ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ lệ lạm phát nói chung và động lực chính là sự tăng giá thực phẩm”, ông Kotz nói.

Tuần trước, Ngân hàng Trung ương Anh (BOE) cho biết tốc độ lạm phát ở nước này trong tháng 6 là 3,6%, cao nhất 18 tháng, một phần do giá lương thực tăng. https://www.bankofengland.co.uk/news/2023/june/inflation-report-june-2023

Biến đổi khí hậu đang có tác động nghiêm trọng đến giá thực phẩm toàn cầu, gây ra những rủi ro sâu rộng cho xã hội. Một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng thời tiết cực đoan đã làm tăng giá của nhiều loại hàng hóa thực phẩm thiết yếu, từ rau củ ở California đến cà phê ở Brazil. Tình trạng thời tiết cực đoan vượt qua mọi tiền lệ lịch sử trước năm 2020 đã dẫn đến việc tăng giá thực phẩm trong ngắn hạn.

Các nhà nghiên cứu đã phân tích 16 trường hợp tại 18 quốc gia, nơi giá thực phẩm tăng đột biến trong ngắn hạn do ảnh hưởng của nắng nóng cực đoan, hạn hán hoặc mưa lớn trong giai đoạn 2022-2024. Tại California và Arizona, giá rau củ đã tăng đến 80% vào tháng 11/2022 so với cùng kỳ năm trước, do hai bang này phải trải qua một mùa hè đầy thách thức với nắng nóng khắc nghiệt và tình trạng thiếu nước nghiêm trọng.

Ở Hàn Quốc, giá bắp cải tăng 70% vào tháng 9 năm ngoái sau một đợt nắng nóng vào tháng 8. Châu Âu cũng chứng kiến giá dầu ô-liu tăng 50% vào tháng 1/2024, sau những đợt hạn hán kéo dài ở Ý và Tây Ban Nha trong các năm 2022 và 2023. Tại Mexico, giá trái cây và rau củ tăng 20% trong cùng tháng do ảnh hưởng của một trong những đợt hạn hán nghiêm trọng nhất trong thập kỷ qua.

Nhật Bản cũng không nằm ngoài xu hướng này, với giá gạo tăng vọt 48% vào tháng 9/2024 sau một đợt nắng nóng kỷ lục. Trên quy mô toàn cầu, giá ca cao đã tăng đến 280% vào tháng 4 năm đó do ảnh hưởng của nắng nóng tại Ghana và Bờ Biển Ngà. Điều này cho thấy mức độ ảnh hưởng sâu rộng của thời tiết cực đoan đến thị trường thực phẩm toàn cầu.

Một hệ lụy quan trọng khác là khi giá thực phẩm tăng, đặc biệt là thực phẩm lành mạnh, thường đắt hơn các lựa chọn kém lành mạnh, các hộ gia đình thu nhập thấp có xu hướng cắt giảm tiêu thụ các loại thực phẩm bổ dưỡng như trái cây và rau củ. Điều này dẫn đến những rủi ro về sức khỏe, như suy dinh dưỡng, tiểu đường tuýp 2 và bệnh tim mạch.

Ngoài ra, tình trạng giá thực phẩm tăng do thời tiết cực đoan cũng góp phần làm trầm trọng thêm lạm phát nói chung, có thể dẫn đến bất ổn chính trị và xã hội. Do đó, việc ứng phó với biến đổi khí hậu và tìm kiếm các giải pháp phát triển bền vững không chỉ là một thách thức môi trường mà còn là một yêu cầu cấp thiết để bảo vệ sức khỏe và ổn định xã hội.

Trước những dự báo về cơn bão số 3 – Wipha có khả năng gây ảnh hưởng đến thành phố Hà Nội, nhiều người dân thủ đô đã đổ xô đi mua thực phẩm thiết yếu, khiến cho lượng khách hàng tại các chợ và siêu thị tăng đột biến trong hai ngày gần đây.

Chị Nguyễn Thị Thu, một tiểu thương tại chợ Thổ Quan, phường Văn Miếu – Quốc Tử Giám, cho biết: “Lượng khách mua hàng tăng lên rất nhiều so với trước đây. Tôi thường mua vài chục bó rau mỗi loại, nhưng hôm nay thì gần 10 giờ sáng đã hết hàng. Thịt lợn cũng được mua rất nhanh, không còn hàng để bán”. Chị Thu cũng cho biết thêm rằng giá các mặt hàng tăng không đáng kể, chỉ bán nhanh hơn và hết hàng sớm hơn so với mọi ngày.

Một tiểu thương khác tại chợ Thổ Quan, bà Đào, cũng cho biết lượng khách tăng khoảng 30% đã khiến bà hết hàng từ sớm. Bà Đào nói: “Tôi đi lấy rau và thấy giá tăng nhẹ, mỗi loại từ 1-2 nghìn đồng. Vì vậy, giá bán cũng tăng lên một ít. Ví dụ như rau mùng tơi trước đây là 5 nghìn một mớ, giờ lên 7 nghìn; rau ngót từ 7 nghìn lên 9 nghìn; rau muống trước đây 8 nghìn thì giờ lên 10 nghìn”.

Tại các siêu thị, lượng khách đến mua sắm vào buổi trưa cũng đông hơn ngày thường. Tuy nhiên, hàng hóa tại siêu thị vẫn khá dồi dào và không có tình trạng khan hiếm hàng hóa. Sở Công Thương Hà Nội cho biết, để ứng phó với các sự cố thiên tai, bão lũ trong năm 2025, thành phố Hà Nội đã chủ động dự trữ hàng hóa với tổng mức vốn thực hiện là 122,7 tỉ đồng. Đồng thời, Sở Công Thương Hà Nội đã hướng dẫn các doanh nghiệp thực hiện dự trữ hàng hóa cứu trợ khẩn cấp, đủ phục vụ khoảng 250.000 người trong thời gian 7 ngày.

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia dự báo, cơn bão số 3 sẽ đi vào Vịnh Bắc Bộ trong sáng đến trưa nay, cường độ có thể tăng lên 1-2 cấp. Đến ngày 22/7, Wipha sẽ áp sát bờ và đổ bộ vào khu vực từ Nam Hải Phòng đến Bắc Thanh Hóa với cường độ cấp 9-10, giật cấp 13. Do đó, người dân cần chủ động mua sắm và chuẩn bị kỹ lưỡng để ứng phó với cơn bão sắp tới.

Các chuyên gia khí tượng cũng khuyến cáo người dân cần theo dõi sát sao diễn biến của cơn bão và tuân thủ các hướng dẫn của cơ quan chức năng. Đồng thời, người dân cũng cần bình tĩnh và không nên mua sắm quá mức cần thiết, để tránh gây ra tình trạng thiếu hàng và tăng giá.

Hiện tại, các cơ quan chức năng đang tích cực triển khai các biện pháp phòng chống bão, đảm bảo an toàn cho người dân và tài sản. Người dân cần tích cực hợp tác và hỗ trợ các cơ quan chức năng để ứng phó với cơn bão số 3.