Việc giám định hài cốt liệt sĩ đang gặp phải một thách thức lớn khi các mẫu xương lâu năm thường bị phân hủy nặng sau thời gian dài chôn cất. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc xác định danh tính của các liệt sĩ. Tiến sĩ Trần Trung Thành, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Giám định ADN, Viện Sinh học, cho biết khoảng 30% số mẫu thu thập không cho ra kết quả sau khi giám định.

Trung tâm Giám định ADN đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc phát triển công nghệ phân tích ADN để giám định hài cốt liệt sĩ. Từ tháng 7/2019 đến nay, trung tâm đã phát triển 13 quy trình, thực hiện 800 đợt tách chiết ADN từ các mẫu xương lâu năm, tương đương khoảng 8.000 mẫu hài cốt liệt sĩ. Tỷ lệ tách chiết thành công dựa trên công nghệ phân tích ADN ty thể đạt 22%, góp phần trả lại danh tính nhiều liệt sĩ và giải mã được nhiều hệ gen của hài cốt liệt sĩ. Hiện tại, trung tâm đang lưu trữ khoảng 7.000 mẫu hài cốt liệt sĩ và có công suất giám định 4.000 mẫu/năm.

Để nâng cao năng lực giám định hài cốt trong chiến tranh, dự án ODA không hoàn lại “Nâng cao năng lực giám định hài cốt trong chiến tranh thông qua hợp tác phát triển, chuyển giao công nghệ và tiếp nhận trang thiết bị, hóa chất, vật tư tiêu hao” do Chính phủ Hoa Kỳ tài trợ đã được triển khai. Dự án này nhằm phát triển một hệ thống toàn diện để đối khớp ADN từ hài cốt bị phân hủy nặng với ADN từ các gia đình đang tìm kiếm người thân.

Khi áp dụng công nghệ phân tích ADN mới, cho phép khớp nối các mẫu không giới hạn dòng mẹ, đồng thời chấp nhận các mẫu họ hàng xa của cả dòng bố và dòng mẹ, số mẫu đối khớp thành công đạt 70/100 mẫu. Công nghệ mới được lựa chọn nhờ ứng dụng công nghệ giải trình tự thế hệ mới kết hợp phân tích các chỉ thị di truyền SNP trên gen nhân, cho phép xác định quan hệ huyết thống xa đến 4-5 thế hệ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phí Quyết Tiến, Phó Viện trưởng Viện Sinh học, cho biết công nghệ mới này có khả năng phân tích các mẫu ADN bị phân mảnh với độ tuổi mẫu từ 50-70 năm. Viện đã chủ động đầu tư nghiên cứu, tiếp cận và làm chủ công nghệ hiện đại trong lĩnh vực giám định ADN, không chỉ mang ý nghĩa chuyên môn, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược trong việc hiện thực hóa các chủ trương lớn của Đảng.

Chiều ngày 25/7, Bộ Công an đã tổ chức một hội nghị quan trọng nhằm sơ kết 1 năm thực hiện kế hoạch thu nhận mẫu ADN cho thân nhân của liệt sĩ chưa xác định được danh tính. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã tham dự và phát biểu tại hội nghị này.

Trong báo cáo được trình bày tại hội nghị, Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (C06, Bộ Công an) đã phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan để thu nhận 57.273 mẫu cho mẹ Việt Nam anh hùng, mẹ đẻ và thân nhân liệt sĩ trên cả nước. Tính đến ngày 20/7, C06 đã hoàn thành phân tích 11.138 mẫu và cập nhật vào cơ sở dữ liệu căn cước hơn 10.000 dữ liệu ADN của thân nhân các liệt sĩ. Các phòng xét nghiệm đã phân tích được 5.493 kết quả ADN trên tổng số 17.726 mẫu hài cốt, thân nhân được bàn giao.

Qua quá trình đối sánh dữ liệu hài cốt, cơ quan chức năng đã xác định 16 trường hợp ADN hài cốt liệt sĩ nghi trùng quan hệ dòng mẹ với ADN của các thân nhân liệt sĩ. Đây là một bước tiến quan trọng trong công tác tìm kiếm và xác minh danh tính liệt sĩ.

Thủ tướng Phạm Minh Chính đã bày tỏ sự trăn trở khi Việt Nam có hơn 1,2 triệu liệt sĩ, trong đó khoảng 900.000 hài cốt đã được quy tập về các nghĩa trang, khoảng 300.000 hài cốt liệt sĩ đã được an táng nhưng chưa xác định được danh tính. Người đứng đầu Chính phủ cho rằng thời gian đang ngày càng trôi đi, trong khi điều kiện khí hậu, môi trường ngày càng thách thức, khó khăn cho công tác tìm kiếm và xác minh danh tính liệt sĩ ngày càng khó khăn hơn.

Thủ tướng đề nghị công tác giám định ADN, xác định danh tính các liệt sĩ phải ‘tăng tốc, bứt phá, hành quân nhanh hơn, thần tốc hơn nữa’ để chạy đua với thời gian. Người đứng đầu Chính phủ khẳng định việc xác định danh tính cho các liệt sĩ thể hiện sự tri ân sâu sắc, là giá trị đạo lý và nhân văn đặc biệt của dân tộc Việt Nam, dù khó khăn nhưng khó đến mấy cũng phải làm.

Thủ tướng nhấn mạnh rằng công tác này không chỉ có ý nghĩa về mặt nhân văn mà còn thể hiện sự tôn vinh và biết ơn đối với các liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc. Chính vì vậy, cần phải tiếp tục đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả của công tác này trong thời gian tới.

Để thực hiện mục tiêu trên, Thủ tướng yêu cầu các cơ quan chức năng cần tăng cường phối hợp, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động và hướng dẫn người dân cung cấp mẫu ADN. Đồng thời, cần tiếp tục đầu tư và nâng cao năng lực của các phòng xét nghiệm, cũng như xây dựng cơ sở dữ liệu để quản lý và đối sánh dữ liệu ADN một cách hiệu quả.