Ngành xây dựng đang đối mặt với một thách thức lớn trong việc giảm thiểu tác động môi trường và chủ động hấp thụ, lưu trữ khí carbon dioxide (CO2) từ khí quyển. Đây là một trong những ngành tiêu thụ nhiều năng lượng và có mức đóng góp đáng kể vào tổng lượng phát thải toàn cầu. Cụ thể, ngành xây dựng chiếm khoảng 32% năng lượng tiêu thụ toàn cầu và đóng góp 34% tổng lượng phát thải toàn cầu, điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải đẩy mạnh các biện pháp giảm phát thải trong lĩnh vực này.

Một giải pháp hứa hẹn giúp giảm thiểu tác động môi trường từ ngành xây dựng đang nổi lên là sử dụng vật liệu xây dựng phát thải âm, hay còn gọi là carbon-negative materials. Những vật liệu này có khả năng hấp thụ và lưu trữ nhiều CO2 hơn lượng phát thải trong suốt vòng đời của chúng, từ quá trình sản xuất đến khi được sử dụng và cuối cùng là tái chế hoặc loại bỏ.

Xu hướng sử dụng vật liệu xây dựng phát thải âm không chỉ là đổi mới công nghệ đơn thuần mà còn phản ánh áp lực từ thị trường tài chính xanh và nhu cầu ngày càng cao về tính bền vững trong lĩnh vực xây dựng. Các báo cáo về Môi trường, Xã hội và Quản lý (ESG) đang ngày càng chú trọng đến lượng phát thải embodied carbon trong vật liệu xây dựng. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) của Liên minh Châu Âu (EU) cũng đang tạo ra động lực cho các doanh nghiệp giảm phát thải trong quá trình sản xuất xi măng và thép, hai vật liệu xây dựng thông dụng.

Hiện tại, một số công nghệ sản xuất vật liệu xây dựng phát thải âm đã được phát triển, bao gồm công nghệ CCU Concrete (Carbon Capture and Utilization), vật liệu composite mycelium, và cát olivine. Công nghệ CCU Concrete cho phép tích hợp CO2 thu được vào vật liệu tái chế trong quá trình sản xuất, giúp giảm sự phụ thuộc vào vật liệu nguyên sinh và tạo ra dấu chân carbon âm cho các dự án xây dựng bền vững.

Tuy nhiên, việc thương mại hóa vật liệu xây dựng phát thải âm vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức đáng kể. Một trong những rào cản chính là chi phí sản xuất cao và sự thiếu thống nhất trong tiêu chuẩn và định nghĩa toàn cầu về vật liệu phát thải âm. Để thúc đẩy sự phát triển của ngành này, các chính phủ cần thiết kế và thực hiện các chính sách khuyến khích phù hợp, bao gồm hỗ trợ tài chính, miễn thuế và đầu tư vào nghiên cứu và phát triển.

Một cơ hội lớn cho việc thương mại hóa vật liệu xây dựng phát thải âm đang mở ra thông qua các kênh tài chính xanh. Sáng kiến Tài chính Bền vững của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP FI) ghi nhận sự gia tăng đáng kể trong các cải cách chính sách và quy định trên toàn thế giới nhằm hướng tới mục tiêu net-zero. Nhiều quốc gia đã thiết lập các khung tài chính net-zero, và thị trường CBAM mở rộng đang tạo ra động lực đầu tư vào các vật liệu carbon-negative.

Việt Nam cũng đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc giảm phát thải khí nhà kính khi tham gia vào các thỏa thuận quốc tế về biến đổi khí hậu. Tại Hội nghị lần thứ 26 các Bên tham gia Công ước khung về biến đổi khí hậu (COP26), Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đồng thời, Việt Nam đã thiết lập các chương trình quốc gia bao gồm Chiến lược Tăng trưởng Xanh và một số kế hoạch thực hiện liên quan. Việc cập nhật Đóng góp do quốc gia tự nguyện (NDC) lần thứ 3 vào năm 2025 sẽ giúp Việt Nam tích hợp các mục tiêu giảm phát thải carbon trong ngành xây dựng vào chiến lược khí hậu quốc gia, mở đường cho việc áp dụng vật liệu xây dựng phát thải âm vào thị trường trong nước.

Áp dụng Mô hình Thông tin Công trình (BIM) trong hoạt động xây dựng và quản lý vận hành công trình đang gặp phải một số vướng mắc liên quan đến quy định, điều kiện trong hồ sơ mời thầu, chi phí và nhân sự. Để áp dụng BIM thành công, cần bổ sung tiêu chí BIM trong hồ sơ mời thầu với trọng số cao, chuẩn hóa khái niệm và nhân sự BIM trong pháp luật về xây dựng, và ban hành thông tư hướng dẫn riêng về chi phí BIM.

Trong Hội thảo ‘Áp dụng BIM trong hoạt động xây dựng: Đánh giá năng lực nhà thầu, điều kiện đấu thầu và chi phí áp dụng’, các chuyên gia đã thảo luận về những khó khăn trong việc áp dụng BIM. TS Tạ Ngọc Bình, Trưởng phòng Nghiên cứu kinh tế đầu tư và Xây dựng số, Viện Kinh tế xây dựng (Bộ Xây dựng), cho biết các văn bản pháp lý do Chính phủ và Bộ Xây dựng ban hành đã tạo ra hệ quy chuẩn và hướng dẫn khá đồng bộ cho áp dụng BIM trong các gói thầu.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Tiến Thông, Ban Quản lý đường sắt đô thị Hà Nội, cho rằng việc áp dụng BIM vẫn còn vướng mắc. Ông Phạm Phú Đức – Phó Tổng giám đốc Công ty CP Tư vấn thiết kế xây dựng Đà Nẵng, cũng chỉ ra một số rào cản trong công tác lựa chọn nhà thầu dự án đầu tư xây dựng áp dụng BIM.

TS. Nguyễn Văn Chính, Khoa Công trình thuộc Trường Đại học Giao thông vận tải, cho rằng một điểm yếu lớn hiện nay là chưa có quy định cụ thể về áp dụng BIM trong giai đoạn thi công. Ông Chính kiến nghị bổ sung một số quy định thống nhất các biểu mẫu đấu thầu đối với gói thầu áp dụng BIM.

Ông Trần Văn Tâm – Giám đốc Công ty CP IDECO Việt Nam, cho rằng sự quyết liệt của người đứng đầu và sự phối hợp của các bên liên quan đến dự án là điều kiện tiên quyết để việc áp dụng BIM đi vào thực chất, hiệu quả. Nhiều ý kiến cho rằng, để triển khai BIM thành công, cần chuẩn hóa dữ liệu BIM trong quá trình thi công, và tăng cường đào tạo BIM cho sinh viên, nhà thầu và công chức nhà nước.

Ông Huỳnh Xuân Tín, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Kỹ thuật và Công nghệ V7, đề xuất nên có quy định cho phép khoán gọn phần chi phí gia tăng khi áp dụng BIM, tạo điều kiện để các doanh nghiệp chủ động lựa chọn hình thức triển khai.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng việc áp dụng BIM cần được thực hiện một cách đồng bộ và quyết liệt, từ cấp quyết策 đến các bên liên quan. Để áp dụng BIM thành công, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về quy định, điều kiện, chi phí và nhân sự.

Hiện nay, việc áp dụng BIM đang được đẩy mạnh tại nhiều dự án xây dựng. Tuy nhiên, để BIM thực sự trở thành công cụ hữu hiệu trong quản lý và thi công dự án, cần phải vượt qua các rào cản và khó khăn.