Sau 8 năm chờ đợi, cuối cùng chị Linh, 35 tuổi, đã có được niềm vui được làm mẹ khi sinh hạ một bé gái khỏe mạnh nặng hơn 3kg. Hành trình đến với niềm vui này của chị Linh không hề đơn giản, bắt đầu từ việc chị trải qua phẫu thuật bóc u buồng trứng bên trái khi mới 15 tuổi và sau khi kết hôn, mong muốn có con nhưng mãi không được như ý.

Trong suốt 5 năm đầu tiên sau khi kết hôn, chị Linh và chồng không có tin vui. Khi đi khám tại hai bệnh viện lớn, chị được chẩn đoán rằng dự trữ buồng trứng của chị giảm nhẹ so với trung bình ở độ tuổi sinh sản. Trong khi đó, chồng chị bị tinh trùng yếu và dị dạng. Tuy nhiên, vợ chồng chị không tiến hành điều trị và tiếp tục chờ đợi. Đến thêm 3 năm sau, họ vẫn không có tin vui và quyết định đến Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh (IVF Tâm Anh TP.HCM) để được tư vấn.

Ở đây, sau khi thực hiện các xét nghiệm cần thiết, các bác sĩ phát hiện tinh trùng của chồng chị Linh có tỷ lệ dị dạng lên đến 100%, không có phần đầu acrosome – một phần quan trọng giúp tinh trùng phá vỡ lớp màng bảo vệ của trứng để thụ thai. Với tình trạng này, nếu áp dụng phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI), tỷ lệ thành công sẽ rất thấp. Vì vậy, vợ chồng chị Linh quyết định thực hiện phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

Quá trình thụ tinh trong ống nghiệm của chị Linh được bắt đầu với việc dùng thuốc kích thích buồng trứng theo phác đồ phù hợp. Sau đó, bác sĩ chọc hút thu được 6 noãn (trứng) trưởng thành. Qua quá trình thụ tinh trong ống nghiệm, họ thu được 3 phôi ngày 5 chất lượng tốt. Với phác đồ chuẩn bị niêm mạc tử cung thích hợp, chị Linh đã đậu thai và sau đó hạ sinh một bé gái khỏe mạnh.

Được biết, tình trạng tinh trùng dị dạng không phải là hiếm gặp ở nam giới. Trong tinh dịch của nam giới khỏe mạnh, vẫn có một tỷ lệ nhất định tinh trùng dị dạng. Thông thường, nếu tỷ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường từ 4-10%, họ vẫn có khả năng thụ thai tự nhiên. Tuy nhiên, khi tỷ lệ tinh trùng dị dạng vượt quá 96%, khả năng sinh sản có thể bị ảnh hưởng và cần điều trị hỗ trợ sinh sản.

ThS.BS.CKII Dương Quang Huy, Trưởng Đơn vị Nam học, Trung tâm IVF Tâm Anh TP.HCM, cho biết có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng tinh trùng dị dạng như sự suy giảm hormone sinh dục ở nam giới, tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, mắc bệnh lý sinh dục nam, chế độ ăn uống thiếu dưỡng chất, lối sống thiếu khoa học… Bác sĩ Huy cũng khuyến cáo nam giới nên chủ động khám sức khỏe sinh sản định kỳ và bảo tồn khả năng sinh sản nếu cần thiết.

Đặc biệt, với những cặp vợ chồng kết hôn và quan hệ tình dục đều đặn nhưng sau một năm vẫn không có thai, bác sĩ Huy khuyên nên đến khám và điều trị sớm. Việc này không chỉ giúp họ sớm có con mà còn có thể tiết kiệm chi phí trong quá trình điều trị sau này.

Trong nỗ lực không ngừng để cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng, đặc biệt là ở những vùng đồng bào dân tộc thiểu số, mô hình y tế lưu động và tư vấn dinh dưỡng cộng đồng đang nổi lên như một giải pháp thiết thực và hiệu quả. Tại các xã vùng sâu, vùng xa, việc tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản, đặc biệt là chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ và trẻ em, vẫn còn đối mặt với nhiều rào cản, từ khoảng cách địa lý, thiếu nhân lực, phương tiện, đến rào cản ngôn ngữ.

Trước những thách thức này, mô hình y tế lưu động và tư vấn dinh dưỡng tại chỗ – ngay tại thôn bản – đã được triển khai nhằm đưa dịch vụ y tế đến gần hơn với người dân. Thông qua việc tổ chức các đội y tế cơ động, phối hợp cùng cán bộ y tế thôn bản, mô hình này cung cấp các dịch vụ như cấp phát viên sắt, hướng dẫn thực hành bữa ăn dinh dưỡng, cân đo đánh giá thể trạng định kỳ, và tư vấn chăm sóc thai sản tận nơi cho các bà mẹ. Điều này không chỉ giúp phụ nữ dân tộc thiểu số được tiếp cận dịch vụ y tế đầy đủ hơn mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về dinh dưỡng – một yếu tố vốn còn rất hạn chế tại nhiều vùng.

Theo TS.BS Huỳnh Nam Phương, Trưởng Phòng Quản lý khoa học – Viện Dinh dưỡng, ngành Y tế và chính quyền địa phương đã và đang triển khai nhiều hoạt động nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ và trẻ em vùng dân tộc thiểu số. Các hoạt động này bao gồm bổ sung viên sắt/axit folic định kỳ hoặc viên đa vi chất cho phụ nữ mang thai và sau sinh tại tuyến xã, tư vấn dinh dưỡng, chăm sóc thai kỳ, nuôi con bằng sữa mẹ thông qua mạng lưới cán bộ y tế thôn bản. Đặc biệt, mô hình chăm sóc dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu đời được áp dụng tại nhiều xã vùng III trong khuôn khổ của Dự án 7 Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo mô hình chuẩn.

Đến năm 2025, sau 3 năm triển khai, đã có 687 xã có mô hình đạt chuẩn trên tổng số 1354 xã vùng III toàn quốc. Một số địa phương còn phối hợp với tổ chức quốc tế như Tầm nhìn thế giới, Save the Children thực hiện mô hình ‘Câu lạc bộ dinh dưỡng’, hỗ trợ thay đổi hành vi tích cực. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn gặp không ít khó khăn về nguồn lực, nhận thức cộng đồng, và tính bền vững. Vì vậy, rất cần sự hỗ trợ liên ngành và đầu tư lâu dài để đảm bảo hiệu quả.

Cán bộ y tế thôn bản giữ vai trò nòng cốt trong mô hình này, họ là người đồng bào, hiểu ngôn ngữ, nếp sống và tập quán nên dễ dàng truyền đạt kiến thức dinh dưỡng và tư vấn sức khỏe một cách gần gũi, hiệu quả hơn. Bên cạnh các dịch vụ y tế trực tiếp, một trong những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả chăm sóc dinh dưỡng là truyền thông thay đổi hành vi. Nhiều bà mẹ người dân tộc thiểu số vẫn duy trì thói quen ăn uống đơn điệu, kiêng khem sai cách trong thai kỳ hoặc sau sinh, cho con ăn dặm sớm, dẫn đến thiếu vi chất nghiêm trọng.

Do đó, việc lồng ghép truyền thông về dinh dưỡng vào sinh hoạt cộng đồng là cách làm đang được một số tỉnh vùng cao triển khai hiệu quả. Chẳng hạn, tại các buổi họp bản, hội phụ nữ hoặc phiên chợ vùng cao, cán bộ y tế có thể phát tài liệu hướng dẫn, kể chuyện dinh dưỡng bằng tiếng dân tộc, tổ chức trò chơi kiến thức để giúp người dân dễ nhớ, dễ làm theo. Dù còn nhiều thách thức, mô hình y tế lưu động và tư vấn dinh dưỡng tại bản đang chứng minh tính phù hợp với địa bàn vùng cao, vùng đặc biệt khó khăn.

Việc đầu tư thêm nguồn lực, trang thiết bị di động và chính sách hỗ trợ cho cán bộ y tế thôn bản sẽ là yếu tố then chốt để mô hình này lan rộng, tạo nền tảng vững chắc cho chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em vùng dân tộc thiểu số. Mô hình này không chỉ là một giải pháp tạm thời mà còn hứa hẹn mang lại những thay đổi lâu dài trong việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng, góp phần thu hẹp khoảng cách chăm sóc sức khỏe giữa các vùng và đảm bảo mọi người dân đều có quyền tiếp cận với các dịch vụ y tế chất lượng.