Hiện tượng AI ‘ngầm’ (shadow AI) đang trở thành một vấn đề đáng quan ngại trong các doanh nghiệp trên toàn cầu, đặc biệt là trong ngành ngân hàng và viễn thông. Theo một khảo sát gần đây của BCG, thực hiện trên hơn 10.600 nhân viên tại 11 quốc gia, hơn một nửa (54%) cho biết họ sẽ sử dụng công cụ AI ngay cả khi không được phép hoặc không có hỗ trợ chính thức từ công ty. Nhóm tuổi Gen Z và Millennials dẫn đầu xu hướng này, với 62% chấp nhận tự dùng AI bên ngoài hệ sinh thái doanh nghiệp, cao hơn 19 điểm phần trăm so với các nhóm tuổi khác.

Thực trạng này đang đặt ra những thách thức lớn cho các tổ chức, đặc biệt là về quản lý rủi ro và tuân thủ quy định. Các ngành như ngân hàng và viễn thông được coi là dễ bị tổn thương do phải quản lý dữ liệu nhạy cảm kép, hạ tầng on-premise lạc hậu và chính sách siết chặt quá mức. Thống kê cho thấy việc sử dụng AI không được phê duyệt đã tăng trưởng 250% chỉ trong năm qua tại các ngành này.

Về rủi ro pháp lý và tuân thủ, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam đã tạo ra khung pháp lý chặt chẽ. Đặc biệt, việc chuyển dữ liệu cá nhân ra nước ngoài thông qua các công cụ AI không được kiểm soát có thể kích hoạt các điều khoản xử phạt nghiêm khắc nhất của nghị định này. Điều này đòi hỏi các tổ chức phải có biện pháp kiểm soát và quản lý việc sử dụng AI một cách hiệu quả.

Các chuyên gia cho rằng các tổ chức cần chuyển từ tư duy ‘cấm đoán’ sang ‘quản lý thông minh’ để kiểm soát rủi ro mà vẫn tận dụng được tiềm năng của công nghệ AI. Điều này đòi hỏi sự kết hợp khéo léo giữa chính sách thông minh, công nghệ phù hợp và văn hóa tổ chức mở. Một số giải pháp toàn diện có thể được áp dụng để quản lý shadow AI, bao gồm xây dựng khung chính sách ‘mở nhưng có lan can’, triển khai hạ tầng AI nội bộ tiện lợi và tạo dựng văn hóa minh bạch và đào tạo liên tục.

Một trong những giải pháp công nghệ hỗ trợ là sử dụng Data Loss Prevention (DLP) cho AI và SIEM tích hợp AI để phát hiện và ngăn chặn việc sử dụng AI không được phê duyệt. Chiến lược triển khai cần được thực hiện theo các giai đoạn, bao gồm đánh giá và lập kế hoạch, triển khai hạ tầng, đào tạo và triển khai. Việc quản lý shadow AI không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định pháp lý mà còn giúp họ tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ AI.

Cuối cùng, việc quản lý shadow AI đòi hỏi sự kết hợp giữa chính sách thông minh, công nghệ phù hợp và văn hóa tổ chức mở. Doanh nghiệp nên bắt đầu từ việc xây dựng chính sách rõ ràng, đầu tư vào hạ tầng AI an toàn, và quan trọng nhất là nuôi dưỡng văn hóa minh bạch – nơi nhân viên cảm thấy được hỗ trợ thay vì bị trừng phạt khi sử dụng AI một cách có trách nhiệm. Bằng cách áp dụng các giải pháp toàn diện và công nghệ hỗ trợ, các doanh nghiệp có thể quản lý hiệu quả shadow AI và tận dụng lợi ích của công nghệ này.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đẩy mạnh phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong nền kinh tế tại phiên họp lần thứ 3 của Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06. Đây là một phần trong nỗ lực nhằm tận dụng tối đa tiềm năng của khoa học – công nghệ để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Trong quá trình triển khai các nhiệm vụ trên, Thủ tướng đã chỉ ra những tồn tại và bất cập, bao gồm thể chế, cơ chế, chính sách chưa tương xứng với tiềm năng và tốc độ tăng trưởng kinh tế; quy trình hành chính còn rườm rà, gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp; việc cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính còn chậm. Để khắc phục những tồn tại này, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành và địa phương cần tập trung vào việc xây dựng cơ sở dữ liệu cho từng bộ, ngành, cơ quan và địa phương, bảo đảm các dữ liệu phải “đúng – đủ – sạch – sống”.

Đồng thời, Thủ tướng yêu cầu khẩn trương thiết lập các công cụ quản lý trực quan và hệ thống chỉ số (KPI) định lượng để đánh giá hiệu quả của các nhiệm vụ được giao. Việc này sẽ giúp tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả của các dự án và chương trình, từ đó đưa ra các điều chỉnh cần thiết để đảm bảo đạt được các mục tiêu đề ra.

Về phát triển nhân lực, Thủ tướng nhấn mạnh cần có chính sách đãi ngộ đặc biệt với nhân tài, chuyên gia hàng đầu, các tổng công trình sư và kiến trúc sư trưởng. Những nhân tài này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai các hệ thống chiến lược và các sáng kiến đột phá, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

Cụ thể, Thủ tướng yêu cầu tập trung vào việc hoàn thành 40/61 tiện ích và giảm, đơn giản hóa đối với 324 thủ tục hành chính trong khuôn khổ Đề án 06. Bên cạnh đó, cần triển khai liên thông đơn thuốc từ các bệnh viện đến hệ thống điều phối dữ liệu y tế và nhà thuốc, nhằm tích hợp đồng bộ trên VNeID. Nghiên cứu và xây dựng đám mây dữ liệu (Cloud) công dân tích hợp trên nền tảng VNeID cũng là một nhiệm vụ quan trọng.

Để thực hiện các nhiệm vụ này, các bộ, ngành và địa phương cần tăng cường phối hợp chặt chẽ và huy động mọi nguồn lực cần thiết. Thủ tướng cũng nhấn mạnh rằng việc phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một quá trình lâu dài và cần sự cam kết, kiên trì của tất cả các bên liên quan.

Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang có nhiều cơ hội để phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Với sự quyết tâm và nỗ lực của cả hệ thống, đất nước hoàn toàn có thể vượt qua các thách thức và đạt được các mục tiêu đề ra, góp phần xây dựng một nền kinh tế năng động, sáng tạo và bền vững.