Trong bối cảnh hiện nay, khu vực kinh tế nhà nước (KTNN) đang đóng vai trò chủ lực trong các ngành, lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế. KTNN không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng, an ninh lương thực, ổn định kinh tế vĩ mô và bảo vệ chủ quyền quốc gia mà còn là lực lượng sản xuất chủ đạo, dẫn dắt và hỗ trợ khu vực tư nhân phát triển. Đặc biệt, các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đang nắm giữ vai trò trụ cột trong các lĩnh vực then chốt như năng lượng, tài chính, viễn thông, khai thác tài nguyên chiến lược và phát triển hạ tầng kỹ thuật quốc gia.

Không chỉ là lực lượng sản xuất chủ đạo, các DNNN còn là công cụ điều tiết thị trường, hỗ trợ khu vực tư nhân phát triển, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững và công bằng xã hội. Tuy nhiên, thực tế những năm qua, khu vực DNNN cũng bộc lộ nhiều bất cập. Chỉ số ICOR trung bình của DNNN ở mức 6,1, cao hơn nhiều so với khu vực tư nhân và doanh nghiệp FDI. Nhiều dự án do DNNN làm chủ đầu tư vẫn xảy ra tình trạng chậm tiến độ, đội vốn, hiệu quả thấp, gây lãng phí nguồn lực.

Về quản trị doanh nghiệp, nhiều DNNN vẫn duy trì mô hình quản lý mang tính hành chính, chưa ứng dụng đầy đủ thông lệ quản trị tiên tiến; chuyển đổi số còn chậm, dữ liệu phân tán. Từ Nghị quyết Trung ương 3 khóa IX (năm 2001) về tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả DNNN, đến Nghị quyết số 12-NQ/TW (năm 2017), Đảng ta luôn nhất quán quan điểm: Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế; DNNN phải trở thành lực lượng vật chất quan trọng, dẫn dắt và hỗ trợ các thành phần kinh tế khác cùng phát triển.

Luật số 68/2025/QH15 được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ ngày 01/8/2025, đã tạo hành lang pháp lý mới cho việc quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Luật này thể hiện bước tiến quan trọng trong thể chế hóa chủ trương của Đảng: tăng quyền tự chủ, tăng trách nhiệm giải trình, tách bạch chức năng quản lý nhà nước và chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước.

Để phát huy vai trò, nâng cao hiệu quả KTNN, cần tập trung thực hiện một số giải pháp trọng tâm. Đó là hoàn thiện thể chế; đổi mới quản trị doanh nghiệp; đẩy nhanh cổ phần hóa, thoái vốn; chuyển đổi số, thúc đẩy đổi mới sáng tạo; phân cấp gắn với trách nhiệm giải trình. Trong bối cảnh phát triển mới, KTNN với lực lượng nòng cốt là các DNNN vẫn giữ vai trò nền tảng trong phát triển kinh tế – xã hội.

Tuy nhiên, để khu vực này thực sự phát huy vai trò chủ đạo, không còn con đường nào khác ngoài tái cấu trúc toàn diện: vận hành theo nguyên tắc thị trường, quản trị hiện đại, minh bạch, chuyên nghiệp. Đây là thách thức lớn đối với các DNNN trong quá trình cải tổ và đổi mới, nhưng cũng là cơ hội để khu vực KTNN thực sự trở thành đầu tàu trong nền kinh tế, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Trên trường đua dài 4,5 km dưới chân núi Phú Sĩ, một chiếc xe đua với màu sắc bắt mắt và công nghệ hiện đại đã thu hút sự chú ý của đám đông. Người lái xe, Morizo, bước ra từ chiếc xe với khuôn mặt bị che lấp bởi mũ bảo hiểm. Đây chính là Akio Toyoda, 69 tuổi, cháu trai của người sáng lập hãng xe Toyota – Kiichiro Toyoda, và là người điều hành quyền lực nhất của công ty này từ năm 2009.

Trong 16 năm kể từ khi Akio được bổ nhiệm điều hành Toyota, ông đã nhiều lần cứu công ty khỏi khủng hoảng, từ các đợt triệu hồi xe quy mô lớn đến khủng hoảng chuỗi cung ứng sau trận động đất và sóng thần Tohoku năm 2011. Gần đây hơn, sự hoài nghi của ông về tốc độ chuyển đổi sang xe điện của ngành ô tô đã trở thành lợi thế, giúp Toyota vững vàng giữ vị trí nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới tính theo sản lượng.

**[Sự Kiện Bất Thường Của Một Nhà Lãnh Đạo]

Akio Toyoda không phải là một cái tên xa lạ với nhiều người. Ông là một trong những nhà công nghiệp được kính trọng nhất thế giới và đã dẫn dắt Toyota vượt qua một giai đoạn tăng trưởng chưa từng có. Tuy nhiên, những lo ngại về vai trò lãnh đạo của Akio cũng lan sang công chúng qua một loạt tiểu thuyết bán chạy có nhiều điểm tương đồng với tiểu sử của ông.

Một kỹ sư cấp cao của Toyota từng chia sẻ rằng Morizo không phải là “một tay đua giành chiến thắng” mà là “một tay đua tạo ra sản phẩm”. Mặc dù không hoàn toàn như vậy, nhưng trong 16 năm kể từ khi Akio được bổ nhiệm điều hành Toyota, ông đã nhiều lần cứu công ty khỏi khủng hoảng.

Toyota đã từ chối yêu cầu phỏng vấn Akio cho bài viết này. Tuy nhiên, công ty cho biết dưới sự lãnh đạo của ông, giá cổ phiếu của Toyota đã gần như tăng gấp đôi trong 5 năm qua. Công ty cũng đã trở thành một “tổ chức linh hoạt, ra quyết định nhanh” và đang ở “vị thế cạnh tranh rất vững vàng” để đối mặt với “cuộc chuyển mình của ngành ô tô diễn ra một thế kỷ chỉ một lần”.

**[Vết Nứt Trong Triều Đại]

Triều đại của Akio với một đế chế rộng lớn gồm các công ty con và nhà cung ứng – chịu trách nhiệm cho hơn 380.000 việc làm trên toàn cầu – đang bắt đầu có dấu hiệu rạn nứt. Ngay cả những người ủng hộ trung thành nhất của ông cũng lo ngại rằng vòng hào quang mà ông xây dựng quanh mình đang dẫn đến cảm giác “mặc định có quyền sở hữu” đối với một công ty mà gia tộc Toyoda trên thực tế chỉ nắm giữ chưa tới 2% cổ phần.

Một số người trong nội bộ Toyota cho rằng việc tiếp cận trực tiếp với Akio ngày càng trở nên khó khăn. Một người từng tham gia dự án của Toyota tại châu Âu cho biết: Khi Akio hành xử theo cách độc đoán, nhân viên cấp dưới thường bắt chước theo.

**[Thay Đổi Trong Phong Cách Lãnh Đạo]

Khoảng năm 2016, một số người thân cận với Akio được thăng chức, trong khi những người lên tiếng phản biện thì bị gạt ra ngoài. Một ví dụ gây tranh cãi là việc Toyota bổ nhiệm lại Koji Kobayashi – khi ấy 76 tuổi – người từng bị đẩy sang công ty con dưới thời ban lãnh đạo trước.

Toyota thì cho biết việc các giám đốc chuyển sang công ty con hoặc rời đi rồi quay lại là điều không bất thường. Công ty khẳng định các bổ nhiệm được thực hiện theo nguyên tắc “người phù hợp cho công việc phù hợp”, giúp Toyota duy trì vị thế cạnh tranh.

**[Tương Lai Của Toyota]

Các vụ việc không chỉ giới hạn trong lãnh thổ Nhật Bản. Tại Mỹ, Hino Motors, công ty con chuyên sản xuất xe tải, đã bị phạt 1,6 tỷ USD vì gian lận khí thải liên quan đến 105.000 động cơ diesel từ năm 2010 đến 2022.

Hiện nay, Akio chỉ sở hữu trực tiếp 0,18% cổ phần, trị giá khoảng 550 triệu USD. Ông cũng đang đầu tư tiền cá nhân để tham gia thương vụ mua lại trị giá 33 tỷ USD của Toyota Industries – một công ty con quan trọng.