Thương hiệu thời trang Princess Polly đang tích cực tạo dựng vị thế của mình trong thị trường thời trang nhanh đầy cạnh tranh. Với sứ mệnh biến thời trang xu hướng thành bền vững, họ đã giới thiệu mục ‘tác động thấp hơn’ trên trang web, cung cấp các sản phẩm làm từ chất liệu ít gây hại cho môi trường. Bên cạnh đó, thương hiệu này cũng cam kết thực hiện chuỗi cung ứng có đạo đức và mô hình kinh doanh nhanh, giảm thiểu lãng phí.

Mới đây, Princess Polly đã đạt được chứng nhận B Corp, một thành tựu được nhiều công ty mong muốn để khẳng định cam kết với các giá trị môi trường và xã hội. Tuy nhiên, động thái này đã gây ra tranh cãi trong cộng đồng thời trang bền vững. Nhiều người cho rằng mô hình kinh doanh của Princess Polly thực tế đi ngược lại với việc sản xuất sản phẩm có trách nhiệm.

Việc đạt chứng nhận B Corp của Princess Polly đặt ra câu hỏi về tiêu chuẩn đánh giá của chương trình này. Một số người cho rằng đó là một hình thức ‘tẩy xanh’ mới. Tổ chức phi lợi nhuận B Lab, đứng sau chương trình chứng nhận B Corp, cho biết họ đang tập trung vào việc liên tục cải thiện các tiêu chuẩn đánh giá. Hệ thống đánh giá mới của B Lab đã được hoàn thiện sau năm năm tham vấn, với các tiêu chuẩn khắt khe hơn để đảm bảo các doanh nghiệp có trách nhiệm thực sự.

Princess Polly đã đạt điểm tổng thể là 86,8, chỉ nhỉnh hơn mức tối thiểu 80 điểm cần thiết để đạt chứng nhận B Corp. Thương hiệu này đạt điểm cao nhất trong hạng mục đánh giá về quản lý môi trường nhưng lại thấp nhất ở hạng mục đánh giá liên quan đến khách hàng.

Thông điệp trái chiều về tính bền vững của Princess Polly cũng được thể hiện qua các đánh giá khác. Good on You, một nền tảng chấm điểm về tính bền vững chuyên biệt cho ngành thời trang và làm đẹp, đã xếp hạng Princess Polly với biểu tượng khuôn mặt buồn và mức đánh giá ‘chưa đủ tốt’.

Trong khi đó, Princess Polly cho biết họ tự hào về những tiến bộ trong các vấn đề môi trường, xã hội và quản trị mà chứng nhận B Corp đã công nhận. Điều này cho thấy sự phức tạp trong việc đánh giá tính bền vững của một thương hiệu thời trang và cần có những tiêu chuẩn rõ ràng hơn để đo lường trách nhiệm của các doanh nghiệp đối với môi trường và xã hội.

Princess Polly đang là một trong những thương hiệu thời trang nhanh đang cố gắng thay đổi hình ảnh của mình theo hướng bền vững hơn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc cần làm để thực sự trở thành một thương hiệu thời trang bền vững.

Nameneko – Biểu tượng nổi loạn của văn hóa đường phố Nhật Bản

Thập niên 80, Nhật Bản là mảnh đất màu mỡ của đủ thứ trào lưu thể hiện sự ngông cuồng, quậy phá. Đường phố Tokyo mỗi đêm sáng rực ánh đèn neon cùng tiếng pô xe của những tay bosozoku vang lên ầm ầm, kéo theo từng nhóm yankii tóc nhuộm sáng cười nói hổn hển, để lại mùi thuốc lá lan dài trong không khí. Trong khung cảnh ấy, một ‘tay chơi’ nhỏ xíu, phủ đầy lông, nhưng ánh mắt lại ‘kiêu ngạo’ không thua bất cứ ai đã nổi lên. Đó chính là Nameneko – những chú mèo mặc biker jacket, ngồi tựa hờ trên mô hình xe máy, lười biếng ngáp dài như muốn nói với cả thế giới: ‘Namennayo – Đừng có mà xem thường tao.’

Nameneko là gì?

Nameneko, hay còn gọi là Namennayo (なめ猫), là một thương hiệu ảnh mèo nổi loạn do nhiếp ảnh gia Nhật Bản Satoru Tsuda sáng lập vào đầu thập niên 80. Dưới ống kính của Tsuda, những chú mèo thật được khoác lên mình quần áo mini rồi đặt vào các tiểu cảnh tí hon – từ bàn học, quầy bar cho đến mô hình xe máy – tạo nên những diorama ‘chuẩn người’ nhưng cũng vô cùng ngông nghênh.

Nameneko không phải kiểu mèo đáng yêu ngoan ngoãn. Đây là những ‘kẻ bất trị’ thực thụ. Ngay từ những bức ảnh đầu tiên, chúng đã xuất hiện với đủ trò tinh quái: hút thuốc trong nhà vệ sinh trường học, nhập băng đua xe máy, hay tranh tài trong các cuộc thi âm nhạc kiểu ‘battle of the bands’ sặc mùi nổi loạn.

Trong tiếng Nhật, ‘Namennayo’ nghĩa đen là ‘Đừng có mà liếm tao!’, nhưng trong ngữ cảnh giang hồ, nó lại hàm ý ‘Đừng có mà xem thường tao!’ – một lời cảnh cáo ngắn gọn, thẳng thừng, đầy thách thức. Đây chính là slogan hoàn hảo cho những chú mèo gangster của Tsuda.

Để tạo phong cách, Tsuda cho mèo mặc đúng những bộ đồng phục của yankii (thanh niên bất cần) thập niên 80. Các chú mèo ‘banchō’ – kiểu nam sinh đầu gấu – thì đeo băng tay, băng trán, mặc áo school blazer (gakuran) quân đội cài hờ vài nút, ngầm ‘giơ ngón tay’ vào mặt trường học. Mèo ‘sukeban’ – hình tượng nữ sinh nổi loạn – thì diện sailor uniform với chân váy kéo dài, áo lửng, phá tan mọi chuẩn mực nội quy.

Bén duyên với những chú mèo hoang

Ít ai biết rằng trước Nameneko, Satoru Tsuda vốn không ưa mèo chút nào. Tuy nhiên, vào năm 1979, khi Tsuda bắt gặp bốn chú mèo con bị bỏ rơi gần tiệm giặt ủi gần nhà, ông đã mủi lòng đem về và đặt tên cho chúng. Từ đó, ý tưởng táo bạo ‘Biến chúng thành những con người bất trị’ đã được hình thành.

Bức ảnh đầu tiên của Tsuda chụp Matakichi – một trong bốn chú mèo con – mặc đồ biker, bên cạnh slogan: ‘All Japan Fast Feline Federation – You Won’t Lick Us!’ (tạm dịch: ‘Liên đoàn Mèo Tốc Độ Toàn Nhật – Đừng hòng xem thường bọn tao!’) đã nhanh chóng gây sốt.

Kết hợp gương mặt mèo non nớt, đôi mắt ngơ ngác với không khí ngổ ngáo phản văn hóa, lại đúng lúc Nhật Bản bùng nổ tiêu thụ pop culture, poster đầu tiên của Nameneko đã bán được hơn 8 triệu bản. Sau đó, hình ảnh những chú mèo bất trị xuất hiện trên hơn 500 loại sản phẩm khác nhau: bưu thiếp, sách ảnh, giấy viết thư, đồng hồ, huy hiệu, băng video, thậm chí cả bằng lái xe giả dành cho mèo.

Tấm gương phản chiếu sub-culture Nhật

Nameneko chính là một tấm gương nhỏ phản chiếu subculture Nhật Bản suốt bao thập niên – nơi tinh thần nổi loạn luôn song hành cùng niềm đam mê những thứ dễ thương. Ta đã thấy áo khoác da oversized, cài lệch nút là dấu hiệu nhận diện rõ nhất của bosozoku – những tay đua xe máy lang bạt, sẵn sàng lạng lách qua mọi con phố đêm Tokyo, để lại mùi xăng và tiếng pô nổ dữ dội như lời thách thức. Quần phồng, giày boot cao, cổ áo dựng đứng gợi ngay đến yankii – hình tượng nam sinh ‘đầu gấu’ phá bỏ hình ảnh học trò nhu mì mà hệ thống giáo dục Nhật vốn ra sức áp đặt. Còn váy đồng phục dài phết gót, khăn quàng lỏng lẻo là bóng dáng sukeban – các nữ sinh nổi loạn kéo băng đi khắp phố, chứng minh rằng sự mềm mại không có nghĩa là ngoan ngoãn.

Từng chi tiết trang phục ở Nameneko đều mang tính chất biểu tượng, được thiết kế để ‘thách thức’ – dù chỉ là việc cài lệch nút áo hay thả lỏng cà vạt. Đó là những phá cách rất nhỏ, nhưng đủ để người mặc tuyên bố ngầm rằng họ không chấp nhận lề thói. Và chính việc đặt những món đồ nổi loạn ấy lên cơ thể mềm mại, mong manh của mèo – một sinh vật vốn gắn liền với hình ảnh dễ thương, bị ve vuốt, thuần phục – đã tạo nên một cú đảo ngược cực kỳ thú vị.

Sự đối lập ấy khiến thông điệp chống lại chuẩn mực càng thêm tinh quái, gần như trở thành một kiểu ‘hài đen’ rất Nhật: một chú mèo nhỏ, khoác biker jacket, nheo mắt nhìn bạn như muốn nói: ‘Đừng tưởng tao dễ thương mà muốn làm gì thì làm.’

Không phải ngẫu nhiên mà người Nhật – một xã hội vốn đặt nặng trật tự, vai vế, đồng phục, lễ nghi – lại bị mê hoặc bởi hình tượng này đến vậy. Nameneko cho phép họ thưởng thức sự nổi loạn theo một cách vô hại, thậm chí đáng yêu. Nó giống như một tấm gương phản chiếu mặt trái của chính họ: khao khát thoát khỏi khuôn phép, phá rào, lén lút nổi loạn – nhưng vẫn giữ được nét duyên dáng, không cần đánh mất cái ‘kawaii’ mà họ yêu say đắm.

Đến mức năm 2016-2018, Nameneko còn được hồi sinh thành concept cho nhóm idol Harajuku – Namennayo Harajuku (なめんなよ原宿), vào năm 2016. Mặc dù đội hình đã thay đổi nhiều lần, nhóm đã được xác nhận bao gồm 5 thành viên: Yūki Akimoto, Yumi Yamanōchi, Mami Aikawa, Norika Ichimiya và Mikuna Koshimizu, nơi các cô gái mặc sukeban uniform, đội tai mèo, nhảy EDM trên sân khấu.

Để tránh bị lên án ngược đãi động vật, website chính thức của Nameneko đã dành hẳn mục giải thích rõ: mỗi chú mèo chỉ pose tối đa 10 phút, chỉ 1-2 buổi chụp/tuần để không stress. Những shot hình trông như đang đứng thật ra chỉ là chúng ngồi thẳng trên hai chân sau, còn trang phục chỉ là áo liền mảnh cài sau, không gò bó.

Từ hiện tượng đường phố đến biểu tượng pop culture

Chỉ sau tấm poster đầu tiên phát hành, Nameneko đã bán được hơn 8 triệu bản, phủ sóng khắp cửa hàng tiện lợi, sạp báo, tủ sách học sinh Nhật Bản. Nó nhanh chóng vượt qua ranh giới một bộ ảnh dễ thương, trở thành hiện tượng văn hóa thực thụ. Thêm nữa, một năm sau khi thành lập vào năm 1981, Nameneko đã hợp tác với Văn phòng Quan hệ Công chúng Nhật Bản để chọn mèo làm linh vật cho chiến dịch. Quảng cáo chiến dịch cuối cùng đã được đăng trên tờ Nikkei, một trong bốn tờ báo quốc gia tại Nhật Bản.

Dù đã gần nửa thế kỷ trôi qua, những ảnh hưởng của Nameneko vẫn len lỏi đâu đó trong văn hóa Nhật. Nó xuất hiện trên những chiếc áo graphic streetwear bày bán ở Harajuku – khu phố thời trang nổi loạn nhất Tokyo – với hình mèo khoác jacket, cười khẩy trên ngực áo. Nó hóa thân thành sticker LINE, thành áo thun của ACDC RAG, thành những figure retro mà dân chơi đồ cổ săn lùng.