Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong bảo tồn mộc bản triều Nguyễn: Một bước tiến quan trọng trong di sản văn hóa

Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Nhà nghiên cứu Minh Đạo cho rằng việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra một cuộc cách mạng toàn diện trên thế giới, mang lại một “làn sóng tri thức” mạnh mẽ và mở ra một kỷ nguyên mới cho hoạt động kinh doanh cũng như quyết sách trong doanh nghiệp. Theo bà Hà Thu, Giám đốc Vùng Đông Bắc Bộ của Hội Doanh nghiệp Cung ứng Khu Công nghiệp Việt Nam (TEAM KCN), đồng thời là CEO của Công ty TNHH Xăng dầu Nam Ninh, AI không chỉ đóng vai trò là công cụ hỗ trợ mà còn là một đối tác trí tuệ đa năng giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định và vận hành hiệu quả hơn.

Bà Thu cho rằng AI đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động kinh doanh hiện đại, giúp con người làm việc thông minh hơn và tổ chức, phát triển doanh nghiệp theo những cách chưa từng có trước đây. AI có khả năng hỗ trợ trong nhiều lĩnh vực như hành chính, nhân sự, vận hành nội bộ, phân tích dữ liệu, hỗ trợ ra quyết định, lập kế hoạch và xây dựng chiến lược, cũng như hỗ trợ sáng tạo nội dung và truyền thông.

Tuy nhiên, cùng với tiềm năng, AI cũng đặt ra nhiều thách thức mà doanh nghiệp cần phải giải quyết. Bà Thu chỉ ra 5 thách thức chính: ảo tưởng về năng suất, lạm dụng AI, thiếu kiểm soát dữ liệu, triển khai AI thiếu định hướng, và ngộ nhận giữa việc ‘biết dùng AI’ và ‘biết quản trị AI’. Để giải quyết những thách thức này, doanh nghiệp cần có một chiến lược ứng dụng AI dài hạn, một hệ thống kiểm soát dữ liệu chặt chẽ, và một văn hóa tổ chức tỉnh táo.

Trong vai trò nhà quản lý, bà Thu đã triển khai mô hình AI để hỗ trợ ra quyết định trong nhiều lĩnh vực. Bà bắt đầu bằng cách ứng dụng AI trong khối quản lý, nơi cần ra quyết định nhanh và tổ chức hệ thống tốt. AI hỗ trợ bà và đội ngũ văn phòng xử lý nhanh các nội dung thường nhật, phân tích dữ liệu, và hỗ trợ ra quyết định.

Để tạo sự đồng thuận và yên tâm cho đội ngũ, bà Thu đã thực hiện nhiều biện pháp như đào tạo tư duy sử dụng AI đúng cách, truyền thông nội bộ minh bạch, và xây dựng chính sách kiểm soát dữ liệu và giới hạn sử dụng rõ ràng. Bà tin rằng sự đồng thuận nội bộ không đến từ mệnh lệnh, mà đến từ sự chia sẻ tầm nhìn và dẫn dắt bằng hành động cụ thể.

Bên cạnh đó, với vai trò là Giám đốc Vùng Đông Bắc Bộ của TEAM KCN, bà Thu cũng đặc biệt quan tâm đến khả năng lan tỏa của công nghệ AI trong toàn hệ sinh thái cung ứng công nghiệp. Bà tin rằng AI không chỉ là công cụ nội bộ, mà còn là một trong những động lực chiến lược của nền kinh tế hiện đại.

TEAM KCN là nơi tập hợp hàng trăm doanh nghiệp đang cung ứng cho các khu công nghiệp, nhà máy và doanh nghiệp FDI. Nếu không tận dụng tốt công nghệ, đặc biệt là AI, các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong chuỗi sẽ khó theo kịp nhịp độ cạnh tranh toàn cầu. Do đó, bà Thu xem việc ứng dụng AI trong quản lý, vận hành và ra quyết định không chỉ là lợi thế nội bộ, mà là trách nhiệm chuyển giao kiến thức và giải pháp ra toàn mạng lưới.

Chương trình Tuổi Trẻ Startup Award 2025 chính thức khởi động vào ngày 22-7-2025, với chủ đề “Cùng AI kiến tạo tương lai”. Đây là lần thứ 6 chương trình được tổ chức bởi báo Tuổi Trẻ và Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam TP.HCM. Mục tiêu của chương trình là khuyến khích các nhà khởi nghiệp sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) như một công cụ để phát triển và đổi mới.

Nhà báo Trần Xuân Toàn, phó tổng biên tập báo Tuổi Trẻ, cho biết chương trình đã hỗ trợ hơn 100 startup tiêu biểu trong 6 mùa qua. Mùa 2025, chương trình hy vọng sẽ tiếp nhận nhiều hồ sơ từ các vùng miền, trong nhiều lĩnh vực, ứng dụng AI để đổi mới và nâng cao kỹ năng trong giao dịch, buôn bán và sản xuất.

Sự kiện khởi động thu hút sự góp mặt của nhiều chuyên gia, diễn giả là các doanh nhân kỳ cựu như ông Phạm Phú Ngọc Trai – nhà sáng lập và chủ tịch Liên minh Tái chế Bao bì (PRO VIỆT NAM), ông Trần Hùng Huy – chủ tịch HĐQT Ngân hàng TMCP Á Châu, bà Đặng Huỳnh Ức My – chủ tịch HĐQT Công ty CP Thành Thành Công Biên Hòa (TTC AgriS), ông Lê Hồng Minh – nhà sáng lập kiêm chủ tịch HĐQT Công ty CP VNG, ông Nguyễn Hoàng Hiệp – giám đốc vận hành AI Hay và nhiều chuyên gia công nghệ, các startup tiêu biểu khác.

Ông Phạm Phú Ngọc Trai chia sẻ rằng AI không chỉ là một công cụ, mà còn là trí tuệ cộng hưởng, nơi con người và máy móc cùng nhau giải quyết vấn đề một cách hiệu quả. Ông nhấn mạnh rằng doanh nghiệp phải là trung tâm của đổi mới sáng tạo, là trọng tâm của sự phát triển.

Bên cạnh đó, phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM Trần Trọng Tuyên cho biết sở sẽ tham mưu những giải pháp để “cởi trói” cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, giúp họ không bị ràng buộc và có thể phát triển một cách linh hoạt và bền vững.

Chương trình sẽ nhận hồ sơ tham dự từ ngày 22-7-2025 đến hết ngày 30-9-2025. Hội đồng sơ khảo sẽ thẩm định và chọn ra 30 startup tiêu biểu. Top 10 vinh danh sẽ được xác định sau khi Hội đồng thẩm định chuyên môn chọn ra, và Top 5 sẽ được trực tiếp gặp gỡ các chuyên gia trong Hội đồng thẩm định chuyên môn cho phần thi chung khảo chọn ra các giải thưởng giá trị nhất tại vòng Coffee Talk, dự kiến diễn ra cuối tháng 10 tại TP.HCM.

Những startup sáng giá sẽ được vinh danh trong tại sự kiện Gala vào tháng 11-2025. Các startup vào chung kết sẽ được vinh danh và nhận được các giải thưởng đặc biệt với sự đồng hành của các đơn vị: Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), Công ty CP Thành Thành Công – Biên Hòa (TTC-AgriS), Tập đoàn VinaCapital, Công ty CP Kiểm định Xây dựng An Hòa, Công ty TNHH Bảo hiểm Nhân thọ Dai-ichi Việt Nam.

Nhóm thanh niên Việt Nam đã tạo nên một dấu ấn quan trọng trên trường quốc tế khi thành công trong việc khai thác tiềm năng của dược liệu truyền thống thông qua công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và sự nỗ lực không ngừng nghỉ. Nhóm NYB.AI, do Nguyễn Hoàng Trường Giang (năm sinh 1999) dẫn dắt, đã phát triển thành công một mô hình AI tiên phong, mở ra cánh cửa mới trong việc nghiên cứu và phát triển dược phẩm.

Mô hình này đã được giới thiệu tại Hội nghị công nghệ AI hàng đầu thế giới do NVIDIA tổ chức tại San Jose, California, Mỹ vào tháng 3 vừa qua, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hành trình của nhóm. Sau khi được các giáo sư tại Đại học Công nghệ Nanyang (NTU – Singapore) mời gia nhập Nanyang Biologics (NYB) vào năm 2021, Trường Giang đã nhận ra hạn chế của các phương pháp nghiên cứu thuốc truyền thống, bao gồm cả việc tốn kém và chậm chạp.

Từ đó, anh đã quyết định trở về Việt Nam và thành lập NYB.AI, công ty con của NYB, chuyên ứng dụng AI vào quá trình sàng lọc và phát hiện các hợp chất thiên nhiên có tiềm năng điều trị. Đội ngũ của NYB.AI, với hơn 50% là các bạn du học sinh Việt Nam, đã thể hiện tinh thần trách nhiệm xã hội cao và khát vọng xây dựng tương lai cho dân tộc.

Họ tin rằng việc ứng dụng AI trong nghiên cứu dược phẩm không chỉ là làm khoa học, mà còn là hành trình dựng xây tương lai của một dân tộc bằng chính đôi tay của thế hệ trẻ Việt Nam. NYB.AI tập trung vào việc tìm kiếm và khám phá các hợp chất có nguồn gốc từ thiên nhiên, đặc biệt là các loại dược liệu quen thuộc với người châu Á, trong đó có Việt Nam.

Công nghệ AI của NYB.AI có khả năng quét và phân tích hàng triệu hợp chất từ thiên nhiên, dự đoán chính xác hợp chất nào có khả năng tương tác với protein gây bệnh và loại bỏ những chất không tiềm năng. Điều này giúp đẩy nhanh quá trình nghiên cứu và phát triển dược phẩm, giảm thiểu thời gian và chi phí.

Giấc mơ của đội ngũ NYB.AI là đưa Việt Nam trở thành trung tâm ứng dụng AI trong nghiên cứu dược phẩm hàng đầu khu vực, nơi công nghệ phục vụ con người dựa trên chính thế mạnh bản địa và năng lực nội sinh. Họ hy vọng rằng một ngày nào đó, bệnh nhân sẽ không còn phải chờ đợi hàng chục năm để có một phương pháp điều trị mới, và những căn bệnh hiểm nghèo sẽ có thêm hy vọng nhờ AI giúp tìm ra thuốc nhanh hơn.

Với sự sáng tạo và nỗ lực không ngừng, nhóm NYB.AI đã và đang góp phần tạo nên một tương lai mới cho ngành dược phẩm Việt Nam, cũng như khẳng định vị thế của đất nước trên trường quốc tế. NVIDIA và các tổ chức khác đã và đang ủng hộ và hợp tác chặt chẽ với NYB.AI trong việc phát triển công nghệ AI trong lĩnh vực này.