Ở xã biên giới Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng, một mô hình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người M’Nông gắn với du lịch đã được triển khai. Mục tiêu của mô hình là đánh thức niềm tự hào và biến di sản thành tài sản, hướng tới phát triển bền vững. Người M’Nông sở hữu một kho tàng văn hóa phong phú, với những phong tục tập quán được gìn giữ qua nhiều thế hệ.

TS. Bùi Thị Hoa, Phó Phân viện trưởng phụ trách Phân viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch miền Nam, cho biết rằng sự thay đổi phương thức sản xuất, chuyển đổi cây trồng và quá trình hội nhập văn hóa đương đại đã tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa của người M’Nông. Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, cần kiểm kê và số hóa để lưu giữ; và thực hiện truyền dạy, kết nối thế hệ, qua đó giúp mạch nguồn truyền thống được duy trì, phát triển một cách bền vững hơn.

Mô hình bảo tồn và phát huy văn hóa M’Nông đã được ra mắt vào ngày 28/6 vừa qua. Dự án nằm trong khuôn khổ dự án 06 ‘Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch’ thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2024 trên địa bàn huyện biên giới Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông (cũ), nay là xã Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng.

Dự án đã tổ chức truyền dạy cồng chiêng, múa, ẩm thực truyền thống, dệt thổ cẩm, đan lát và quy trình làm rượu cần tại cộng đồng bon Bu N’Drung. Các buổi tập huấn chuyên sâu với sự tham gia của các chuyên gia về di sản văn hóa các dân tộc, kỹ năng thực hiện bảo tồn và phát triển văn hóa trên địa bàn, ‘đánh thức’ khả năng trình diễn nghệ thuật dân gian, phát triển du lịch bằng cách ‘biến di sản thành tài sản’, tạo sinh kế cho cộng đồng một cách bền vững.

Mô hình đã được bàn giao cho chính quyền xã Tuy Đức mới để tiếp tục vận hành và phát huy, có chương trình kết nối các doanh nghiệp, cơ sở giáo dục địa phương; tạo liên kết gắn với các điểm du lịch – tài nguyên tự nhiên và nhân văn trên địa bàn. Đồng thời, kết nối với các tour-tuyến giới thiệu Nhà văn hóa cộng đồng, không gian trưng bày ‘Hội tụ sắc màu văn hóa truyền thống M’Nông’ và không gian nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng, dân ca, dân vũ; cùng trải nghiệm ẩm thực ‘hương vị rừng, hương vị suối’… để trở thành điểm đến hấp dẫn.

Với mong muốn biến di sản thành tài sản, mô hình này không chỉ gắn kết du lịch với phát triển kinh tế, tạo thêm nguồn thu cho địa phương, mà còn nâng cao ý thức của người dân về vốn giá trị truyền thống, bảo tồn các giá trị văn hóa M’Nông, và tăng cường sự kết nối cộng đồng.

Trong bối cảnh thời trang luôn thay đổi không ngừng, Nhà thiết kế Linh Thảo đã chọn cho mình một con đường riêng biệt: lặng lẽ, bền bỉ gìn giữ và kể lại những giá trị thiêng liêng của văn hóa tín ngưỡng Việt bằng chính ngôn ngữ của kim chỉ, màu sắc và hoa văn cổ truyền. Không chỉ là nhà thiết kế, chị còn là người kể chuyện, người kết nối văn hoá truyền thống đến với hiện tại và với thế hệ trẻ hôm nay.

Cơ duyên từ kim chỉ và nỗi niềm gìn giữ linh hồn dân tộc đã đưa NTK Linh Thảo đến với nghề thiết kế. Sinh ra tại Thái Bình, quê hương của nghề thêu tay truyền thống, tuổi thơ của chị gắn liền với kim chỉ bên mẹ. Với nền tảng này, kết hợp với quá trình học tập bài bản từ cử nhân đến thạc sĩ Mỹ thuật ứng dụng tại Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung Ương, đã định hình nên con đường thiết kế chuyên nghiệp của chị.

Chị bén duyên với nghề thiết kế từ 24 năm trước. Với tâm niệm gìn giữ di sản bằng sự tôn kính, chị đã phát triển thương hiệu TIỆM LYNH (nay là LYNH HERITAGE), với mong muốn kiến tạo một hệ sinh thái sáng tạo, nơi hồn cốt dân tộc được tái hiện bằng tư duy thiết kế mới. Qua từng đường kim mũi chỉ, chị đang viết nên câu chuyện của văn hóa Việt, nơi truyền thống tìm thấy tiếng nói trong hơi thở đương đại.

Thời trang qua đôi tay NTK Linh Thảo trở thành cầu nối truyền thống và đương đại. Sự khác biệt trong thiết kế của chị không chỉ nằm ở tính thủ công hay độ tinh xảo, mà chính ở chiều sâu văn hóa. Những giá trị tâm linh tưởng chừng xa vời, dưới bàn tay Linh Thảo, bỗng trở nên sống động, gần gũi, và mang tính ứng dụng trong không gian nghệ thuật, học thuật, thậm chí đối thoại với đời sống đương đại.

Không chỉ thiết kế, NTK Linh Thảo còn là giảng viên tại Đại học Kiến Trúc Hà Nội, trực tiếp lan tỏa nét đẹp văn hóa tín ngưỡng đến thế hệ trẻ. Chị bảo trợ chuyên môn và đồng hành cùng nhiều dự án văn hóa lớn, giúp người trẻ ‘giải mã’ biểu tượng tâm linh và nhìn thời trang bằng con mắt đa chiều.

Chị tin rằng: “Sáng tạo chính là cây cầu để kết nối quá khứ và hiện tại. Khi ta làm mới di sản bằng tư duy thiết kế mới có nghiên cứu, có chọn lọc, ta không làm mất đi cội nguồn, mà đang làm nó sống tiếp, sống đúng và sống đẹp hơn với thời đại”.

TIỆM LYNH và giấc mơ gìn giữ linh hồn văn hóa Việt đã trở thành hiện thực khi NTK Linh Thảo sáng lập và điều hành. Với chị, trang phục tín ngưỡng không chỉ là sản phẩm thương mại đơn thuần. Đó là biểu tượng văn hóa cần được gìn giữ bằng sự tử tế và lòng tôn kính. Từ lý tưởng ấy, TIỆM LYNH không chỉ là nơi chế tác trang phục truyền thống, mà chị cùng đội ngũ của mình đang kiến tạo những tác phẩm nghệ thuật mang chiều sâu văn hoá, trở thành đơn vị tiên phong đi đầu thiết kế trang phục văn hoá tín ngưỡng Việt.

Khám phá Trung Quốc thời cuối nhà Thanh qua những bức ảnh quý giá là một hành trình du lịch ngược thời gian đầy thú vị. Những bức ảnh này không chỉ đem lại giá trị sâu sắc về lịch sử, văn hóa và xã hội Trung Quốc trong giai đoạn chuyển giao mà còn giúp cảm nhận rõ rệt sự đối lập giữa nền văn hóa truyền thống hàng ngàn năm và những ảnh hưởng hiện đại từ phương Tây.

Thông qua ống kính của các nhiếp ảnh gia phương Tây và người Trung Quốc đương thời, hình ảnh từ cuộc sống quyền quý trong cung điện cho đến cuộc sống bần hàn của thường dân trước máy ảnh đã tạo nên những khoảnh khắc quý giá. Những khoảnh khắc này giúp thế hệ sau hình dung rõ nét hơn về một Trung Hoa vừa huy hoàng mà lại lạc lõng trong cơn biến động lịch sử.

Một trong những nhân vật nổi tiếng nhất trong thời kỳ này là Đông Mai, tiểu thiếp của Lý Hồng Chương, một trọng thần cuối thời nhà Thanh. Bà được ca tụng là một trong những người phụ nữ đẹp nhất thời đại đó, với chiều cao ấn tượng 1m68 và vóc dáng cao ráo. Bức ảnh của bà gây ấn tượng mạnh, khiến nhiều cư dân mạng ngỡ ngàng thốt lên: Nếu thiếp của Lý Hồng Chương đã xinh đẹp như vậy, thì những các phi tần chắc chắn còn xuất sắc hơn nữa.

Những bức ảnh cuối thời Thanh thường được chụp trong thời kỳ loạn lạc, nghèo đói. Phần lớn người dân sống trong cảnh khó khăn, nghèo đói tràn lan, sự phân hóa giàu nghèo rất rõ rệt. Người giàu thường béo tốt, trong khi người dân nghèo lại hốc hác vì thiếu dinh dưỡng. Cuộc sống thực tế của các vị vương gia nhà Thanh không hề hào nhoáng như trên phim truyền hình. Bức ảnh của Túc Thân vương Thiện Kỳ cho thấy ngay cả tầng lớp quý tộc cũng ăn mặc giản dị hơn nhiều so với những gì được khắc họa trên phim ảnh.

Tục bó chân của phụ nữ thời Thanh là một tập tục đau lòng. Phụ nữ Mãn Châu, Mông Cổ và Tây Tạng không bó chân, trong khi phụ nữ Hán lại phổ biến tục lệ này. Bức ảnh một người phụ nữ đang rửa chân, bàn chân của bà không bị bó, cho thấy sự khác biệt văn hóa.

Hoàng hậu cuối cùng, Uyển Dung, toát lên vẻ đoan trang, quý phái, ngay cả khi đặt trong bối cảnh hiện đại cũng rất xinh đẹp. Dung mạo của bà thậm chí còn vượt trội hơn so với nhiều minh tinh hiện đại khiến người ta vừa ngưỡng mộ vừa ghen tị.

Một bức ảnh hiếm hoi chụp Từ Hy Thái Hậu, chụp từ trên lầu xuống, dường như Từ Hy Thái Hậu chưa phát hiện ra đang vui vẻ cười nói, đem lại một khoảnh khắc hiếm hoi về cuộc sống của vị thái hậu quyền lực. Những bức ảnh như thế này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cuộc sống của những người quyền quý trong cung điện và cuộc sống thường dân ở thời kỳ đó.

Ở một thời điểm mà nhiều nghề thủ công truyền thống đang dần bị mai một, thầy giáo Nguyễn Quang Thuận tại xã Lộc Hà đã chọn một hướng đi riêng bằng cách gắn bó với nghề khảm sành, khảm sứ – một nghề đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ cao độ.

Nghề khảm sành, khảm sứ từng một thời thịnh vượng tại vùng đất Bình An, huyện Lộc Hà cũ, nay là xã Lộc Hà. Tuy nhiên, hiện tại nó chỉ còn là hoài niệm của những người cao tuổi. Trong bối cảnh nhiều người lãng quên những giá trị thủ công truyền thống, thầy Nguyễn Quang Thuận đã bền bỉ gắn bó với nghề khảm sành, sứ.

Thầy Thuận đã dành hơn 10 năm để mày mò và sáng tạo các tác phẩm nghệ thuật từ mảnh sành, sứ vỡ. Sự bắt đầu của thầy Thuận chỉ là sự tò mò và yêu thích khi thấy những bức tường khảm ở đình làng, chùa miếu. Thầy Thuận thường xuyên nhặt những mảnh sành, sứ vỡ mà người ta đổ đi để làm tư liệu cho sở thích của mình. Không qua trường lớp đào tạo chuyên nghiệp về điêu khắc hay khảm sành, sứ, nhưng với nền tảng kiến thức hội họa sẵn có và tình yêu đặc biệt dành cho mỹ thuật dân gian, thầy Thuận đã tự học và tự mày mò thông qua những cuốn sách cũ, video trên mạng, và từ lời kể của các cụ cao niên trong làng.

Quá trình tạo ra một bức tranh khảm không hề đơn giản. Từ khâu rửa sạch, phân loại, đến việc lên bố cục, lựa chọn màu sắc và phối hình, tất cả đều đòi hỏi sự chính xác, tỉ mỉ và cả linh cảm nghệ thuật. Thời gian hoàn thành mỗi sản phẩm tùy thuộc vào kích thước và các họa tiết mà khách hàng yêu cầu.

Về kinh phí, chi phí để tạo ra mỗi sản phẩm phụ thuộc vào kích thước của các linh vật và dao động từ 5 đến 10 triệu đồng. Các sản phẩm khảm sành, khảm sứ chủ yếu được sử dụng tại các nhà thờ, các ngôi đền mang kiến trúc cổ xưa.

Mỗi mảnh sành, sứ không chỉ đơn thuần là vật liệu. Khi ghép chúng thành hình ảnh như rồng, phượng hay các linh vật, thầy Thuận luôn cố gắng để chúng không chỉ hài hòa về màu sắc và hình khối mà còn gợi được cảm xúc và chiều sâu trong tâm thức người xem.

Chủ đề mà thầy Thuận theo đuổi chủ yếu xoay quanh văn hóa truyền thống như linh vật, tranh phong cảnh… Đặc biệt, tạo hình rồng – biểu tượng quyền uy luôn là lựa chọn hàng đầu của thầy Thuận.

Việc lựa chọn những hình ảnh gắn với văn hóa truyền thống không chỉ thể hiện gu thẩm mỹ riêng của thầy Thuận mà còn gợi lại ký ức về một thời nghề khảm từng hiện diện trong đời sống của người dân địa phương.

Với nỗ lực hồi sinh những nghề cổ truyền thống và gìn giữ giá trị văn hóa dân gian của thế hệ hôm nay, thầy Nguyễn Quang Thuận đã góp phần truyền cảm hứng về sự sáng tạo và bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc.